สาระศิลป์ ตอนศาตราจารย์ศิลป์ พีระศรี และ มุเนะทสึกุ สะโตะมิ ความร่วมมือที่นําไปสู่การจัดแสดงศิลปกรรมแห่งชาติของไทย

อย่างที่ทราบกันดีว่า คอร์ราโด เฟโรจีได้เดินทางมารับราชการที่ประเทศไทยเมื่อ ค.ศ. 1923 ซึ่งตรงกับสมัยรัชกาลที่ 6  เมื่อมาเมืองไทยก็ได้รับมอบหมายให้รับผิดชอบงานสร้างอนุสาวรีย์สำคัญๆต่างๆ เช่นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เเละการสร้างในครั้งนั้นก็คาดว่าน่าจะได้รับความดีความชอบเป็นอย่างมาก หลักฐานที่ปรากฎในเอกสารจากกรมศิลปากรบันทึกว่า ท่านได้รับเงินเดือน 800 บาท เทียบได้กับ 40,000 บาทในปัจจุบัน ซึ่งมากกว่าเงินเดือนทั่วไปถึง 5 เท่า

11 ปีก่อนหน้าที่คอร์ราโด เฟโรจีจะย้ายมายังประเทศไทย ในขณะนั้นได้มีการก่อตั้งกรมศิลปากรขึ้นมาก่อนแล้วเมื่อปี ค.ศ. 1912 และมีการเปิดโรงเรียนศิลปะเพาะช่างในปีต่อมา และโรงเรียนเพาะช่างก็ได้จ้างนักวิชาการสาขาต่างๆ จากต่างประเทศเข้ามาเพื่อช่วยก่อร่างทางการศึกษาศิลปะ และอีกไม่นานก็ได้รับความช่วยเหลือจากศาสตรจารย์ศิลป์ พีระศรีเช่นเดียวกัน

ในช่วงแรกของการก่อตั้งโรงเรียนเพาะช่างได้มีศิลปินชาวญี่ปุ่นเข้ามามีบทบาทในการช่วยเหลือทางด้านการเรียนการสอนอยู่หลายท่าน เช่น อิวะเสะ (Iwase), จิโระ โยะโคะตะ (Jiro Yokota), สะคะเอะ มิคิ (Sakae Miki) ซึ่งอาจารย์เหล่านี้ทําการสอนในวิชาจิตรกรรม ประติมากรรม และศิลปะประยุกต์ เป็นต้น

นอกจากนี้ในช่วง ค.ศ. 1941 ช่วงสมัยต้นสงครามโลกครั้งที่สอง มีนักเรียนไทยได้รับทุนไปเรียนที่โรงเรียนศิลปะโตเกียว (ภายหลังคือมหาวิทยาลัยศิลปะและดนตรีแห่งโตเกียว Tokyo University of Fine Arts and Music) อีกหลากหลายคน

และในสมัยเดียวกันกับสยามประเทศญี่ปุ่นก็อยู่ในช่วงต้นสมัยเมจิ (Meiji Period) ก็มีการเชิญศิลปินชาวอิตาลีมาทําการสอนและสร้างผลงานศิลปะเป็นจํานวนมาก เนื่องจากสมัยที่ฮิโระฟุมิ อิโตะ (Hirofumi Ito) ดํารงตําแหน่งเป็นรัฐมนตรีกระทรวงแรงงาน นายกรัฐมนตรีอิตาลีได้ให้ความร่วมมือรับข้อเสนอในการวางแผนสร้างโรงเรียนศิลปะสมัยใหม่ โดยที่ได้สร้างขึ้นใน ค.ศ. 1877 (ปีที่ 9 ของสมัยเมจิ) โดยเป็นส่วนหนึ่งของวิทยาลัยวิศวกรรมศาสตร์ ในการเปิดรับสมัครตําแหน่งอาจารย์ศิลปะในพระบรมราชูปถัมภ์แห่งองค์จักรพรรดิญี่ปุ่น ผลสรุปคือการรับศิลปินสามท่านเข้าทํางานดังนี้ วินเชนโซ รากุซา (Vincenzo Ragusa ค.ศ. 1841-1927) ประติมากร อันโตนิโอ ฟอนตาเนสิ (Antonio Fontanesi ค.ศ. 1818-1882) จิตรกร สอนวาดเส้น โจวานนี่ คัปเปลเล็ตติ (Giovanni Cappelletti เสียชีวิต 1885) สอนรายวิชาพื้นฐานโดยมีระยะเวลาในสัญญา 3 ปี รายได้ต่อปี 3,000 เยน เมื่อเทียบกับสมัยที่สามารถสร้างบ้านหนึ่งหลังด้วยเงินเพียงหนึ่งร้อยเยนได้ รายได้นี้ต้องนับว่าสูงกว่ารายได้ธรรมดามาก ศิลปินเหล่านี้ก็คล้ายกับคอร์ราโดเฟโรจี ที่ไปมีส่วนในการก่อร่างสร้างความรู้ศิลปะสมัยใหม่ให้กับประเทศที่ตนเองเดินทางไป 1 วินเชนโซ รากุซาเดินทางมาถึงประเทศญี่ปุ่นเมื่อ ค.ศ. 1876 ห่างจากการเดินทางมาจากประเทศอิตาลีของคอร์ราโด เฟโรจีในภายหลังถึง 47 ปี

เนื่องจากในช่วงเวลาประมาณครึ่งศตวรรษนี้ได้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางสังคมภายในประเทศอิตาลีอย่างมาก
มีการนำเสนอเกี่ยวกับประเด็นนี้ที่สถาบันวิจัยญี่ปุ่น – อิตาลีเมื่อ ค.ศ. 2008 โดยโคอิจิโระ มะเอะโนะโซะโนะ (Koichiro Maesono) นักวิชาการชาวญี่ปุ่น ได้เสนอบทความเรื่อง “ความเป็นจริงทางสังคมในช่วงตอนปลายศตวรรษที่ 19”  ซึ่งสรุปปัจจัยของการเดินทางออกนอกประเทศของศิลปินอิตาลีดังว่า เมื่ออิตาลีการกลายเป็นประเทศอิตาลีอย่างเต็มตัว ปี ค.ศ. 1861 จึงทําให้เกิดการพัฒนาประเทศเป็นอย่างมาก เกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรมที่ส่งผลให้มีการจ้างแรงงานผู้หญิงในอุตสาหกรรมปั่นด้าย มีการทําอุตสาหกรรมหนักที่กลายเป็นเศรษฐกิจหลักของประเทศ อีกทั้งจํานวนประชากรเพิ่มมากขึ้นอย่างชัดเจน โดยช่วงที่กําลังเริ่มต้นพัฒนาประเทศมีประชากรราว 25 ล้านคน และเพิ่มขึ้นอย่างก้าวกระโดดในช่วง 50 ปีต่อมาเป็น 36 ล้านคนในค.ศ. 1911 คิดเป็นเกือบครึ่งหนึ่งของจํานวนเดิม ประชากรที่เพิ่มขึ้นนี้เองทําให้พื้นที่ในประเทศไม่สามารถรองรับได้จึงมีการอพยพของประชากรออกนอกประเทศอย่างจริงจัง เฉพาะการอพยพไปตั้งถิ่นฐานที่อเมริกาตัวเลขขึ้นไปถึงราว 870,000 คน สําหรับผู้ประกอบอาชีพศิลปินซึ่งมีรายได้ไม่มั่นคงไม่ว่าจะยุคสมัยใดก็ตามนั้น การไปเป็นศิลปินในพระบรมราชูปถัมภ์ที่ต่างแดนซึ่งมีค่าตอบแทนสูง เป็นแรงจูงใจให้ศิลปินชาวอิตาลีเดินทางออกจากประเทศมายังดินแดนใหม่ ดังนั้นแล้วจึงอาจเป็นสาเหตุที่มีศิลปินชาวอิตาลีได้ย้ายาอาศัยอยู่ต่างแดนเช่นเดียวกับกรณีของทั้งไทยและญี่ปุ่นนั่นเอง

ศิลป์ พีระศรี และความสําเร็จที่ประเทศไทย

อย่างที่ทราบกันดีว่าเฟโรชีได้เข้ารับราชการในกรมศิลปากรตั้งแต่ปี ค.ศ. 1923 มีหน้าที่รับผิดชอบงานสร้างอนุสาวรีย์และรูปหล่อสําริด โดยเริ่มจากการได้รับมอบหมายให้สร้างอนุสาวรีย์รัชกาลที่ 1     นอกจากนั้นยังมีการทําการสํารวจวัดรวมถึงโบราณสถานหลายแห่ง และรวบรวมเป็นเอกสารสําคัญ ผลงานเหล่านี้ทําให้ประสบความสําเร็จและเป็นที่ยอมรับจนเมื่อปี ค.ศ. 1932 ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ช้างเผือกและตลอดช่วงชีวิตก็ได้รับอีกหลายครั้ง อีกทั้งยังเข้ามาปรับปรุงหลักสูตรการสอน พัฒนาและวางรากฐานให้แก่โรงเรียนประณีตศิลปกรรมขึ้นเมื่อ ค.ศ. 1933 ซึ่งเป็นโรงเรียนที่มีพื้นฐานการเรียนการสอนศิลปะแบบตะวันตกผลมตะวันออก ภายหลังได้พัฒนาเป็นโรงเรียนศิลปากรและกลายเป็นมหาวิทยาลัยศิลปากร มหาวิทยาลัยศิลปะแห่งแรกของไทยในปี ค.ศ. 1943ในที่สุด โดยมีจอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในขณะนั้นเป็นผู้สนับสนุน โดยเฟโรชีได้ดํารงตําแหน่งเป็นคณบดีคนแรก

 และเนื่องด้วยเหตุผลในช่วงสงคราม คอร์ราโด เฟโรจีจึงได้รับการโอนสัญชาติเป็นคนไทยและเปลี่ยนชื่อเป็น ศิลป์ พีระศรี อีกทั้งยังเป็นช่วงเวลาที่ประเทศไทยกับประเทศญี่ปุ่นมีความสัมพันธ์สองแบบไปพร้อมๆกัน กล่าวคือ สถานการณ์สวนทางกันคือมีความตึงเครียดทางการเมือง เนื่องจากกองทัพญี่ปุ่นต้องการใช้ดินแดนประเทศไทยเป็นทางผ่าน โดยญี่ปุ่นได้ให้การสนับสนุนรวมถึงมีองค์กรเข้ามาให้ความร่วมมือทางด้านศิลปวัฒนธรรมแก่ไทยเป็นอย่างดี

สงครามโลกครั้งที่สอง กับประเทศไทย

กองทัพเยอรมันบุกโปแลนด์เมื่อค.ศ. 1939 ทําให้ฝรั่งเศสและอังกฤษประกาศสงครามด้วย สงครามโลกครั้งที่สองจึงเริ่มต้นขึ้นในเดือนมิถุนายนปี ค.ศ. 1940 หลังจากนั้นไม่นานนัก กองทัพฝรั่งเศสพ่ายแพ้เยอรมนี ฝรั่งเศสทําสนธิสัญญาพักรบกับเยอรมนีและแต่งตั้งให้ฟิลิป เปแต็ง (PhilippePétain) ดํารงตําแหน่งเป็นผู้นําโดยมีนโยบายให้ความร่วมมือกับเยอรมนี ญี่ปุ่นได้ทําสนธิสัญญาทางการทหารเมื่อเดือนสิงหาคมปี ค.ศ. 1940 และได้ตกลงเป็นพันธมิตรกันระหว่างประเทศญี่ปุ่น เยอรมนี อิตาลีในเดือนถัดมา และเคลื่อนกําลังเข้าทางตอนเหนือของอินโดจีน

ต่อมาเดือนกรกฎาคม ค.ศ. 1941 ก็ได้บุกเข้าตั้งฐานทัพที่อาณาเขตตอนใต้ของอินโดจีนได้สําเร็จ ช่วงเวลานี้ประเทศเพื่อนบ้านแถบตะวันออกของไทยได้รวมพลเข้าด้วยกันเพื่อเตรียมทําสงครามแปซิฟิก ญี่ปุ่นประกาศสงครามกับอเมริกาเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม ปี ค.ศ. 1941 ทําให้เข้าสู่ภาวะสงครามโลกครั้งที่สอง กองกําลังญี่ปุ่นมีความจําเป็นต้องได้ความมั่นคงจากประเทศไทย เพื่อง่ายต่อการดูแลกองกําลังที่ดินแดนด้านมลายู จึงได้วางแผนยื่นข้อเสนอต่อจอมพล ป. พิบูลสงครามให้กองทหารญี่ปุ่นเดินทัพผ่านดินแดนไทยโดยสันติ ซึ่งเป็นข้อเสนอที่มีการเตรียมการเอาไว้อย่างดี โดยวันที่ 7 ธันวาคม ค.ศ. 1941 มีการเชิญรัฐมนตรีบางท่านให้ไปร่วมรับประทานอาหารค่ําที่สถานทูตญี่ปุ่น หลังจากนั้นได้เปิดการเจรจาตอนเที่ยงคืนและขอคําตอบในทันที หลักฐานบอกว่านายกรัฐมนตรีเดินทางไปตรวจราชการทางอรัญประเทศและติดอยู่ในเส้นทางรถยนต์ขากลับ การติดต่อไม่ได้ทําให้ฝ่ายญี่ปุ่นไม่ทราบว่านายกรัฐมนตรีอยู่ที่ใด จึงเปลี่ยนเป็นยื่นข้อเสนอแก่รัฐมนตรีกระทรวงการต่างประเทศและรัฐมนตรีกระทรวงการคลังว่าต้องการให้ออกคําสั่งอนุญาตให้กองทัพญี่ปุ่นเคลื่อนผ่านอาณาเขตประเทศไทยโดยสันติและขอให้กองทัพไทยไม่ต่อต้านกองทัพญี่ปุ่น ฝ่ายไทยจึงได้มีการประชุมรัฐมนตรีอย่างเร่งด่วน แต่เนื่องจากนายกรัฐมนตรีไม่อยู่จึงไม่สามารถตัดสินใจได้ เพื่อให้เข้ากับแผนการโดยรวม ฝ่ายญี่ปุ่นโดยศูนย์บัญชาการกองกําลังตอนใต้ที่ไซ่ง่อนจึงออกคําสั่งจู่โจมตอนเช้ามืดของวันที่ 8 ธันวาคม เวลา 01.30 น. (03.30 น. เวลาท้องถิ่นประเทศญี่ปุ่น) โดยเริ่มยกพลขึ้นบกที่เกาะไผ่ สงขลา ชุมพร ปัตตานี ท่าแพ นครศรีธรรมราช เกาะฟูโกว๊ก โกตาบารู บันดุง จอมพล ป. พิบูลสงครามกลับเข้ากรุงเทพฯ เวลา 9.00 น. (7.00 น. เวลาท้องถิ่นประเทศญี่ปุ่น) และมีคําสั่งให้กองกําลังไทยทั้งหมดหยุดต่อต้านกองทัพญี่ปุ่น แต่ก็ยังมีกองกําลังบางส่วนเกิดการปะทะกันไปแล้วในหลายจุด เกิดการบาดเจ็บล้มตายในหลายกรณี ภาพเบื้องหลังสถานการณ์การสู้รบระหว่างกองกําลังอุโนะ (Uno Force Unit) กับฝ่ายไทยที่จังหวัดชุมพรวันนั้นได้ถูกนําไปทําเป็นภาพยนตร์และละครหลายครั้ง 3 รัฐบาลไทยได้ลงนามสัญญาเงื่อนไขที่ยอมให้กองกําลังทหารญี่ปุ่นเคลื่อนทัพผ่าน วันที่ 8 ธันวาคม เวลา 15.00 น. หลังจากนั้น เนื่องจากสถานการณ์รบที่เกิดความเสียหายครั้งใหญ่ของฝ่ายอเมริกาที่อ่าวเพิร์ล (Pearl Harbor) ในวันที่ 10 ธันวาคม ทหารญี่ปุ่นโจมตีแปซิฟิกใต้ได้สําเร็จ สามารถจมเรือรบอังกฤษปริ๊นซ์ออฟเวลส์ (Prince of Wales) และรีพัลส์ (Repulse) วันที่ 11 ธันวาคม ไทยที่ไม่มีทางเลือกจึงต้องเข้าร่วมเป็นพันธมิตร มีการลงนามชั่วคราวซึ่งนําไปสู่การลงนามสัญญาพันธมิตร ไทย-ญี่ปุ่นอย่างเป็นทางการ ในวันที่ 21 ธันวาคม และหลังจากขึ้นปีใหม่วันที่ 3 มกราคม มีการทําตามข้อตกลงในการบังคับใช้กลยุทธ์ร่วมระหว่างญี่ปุ่น-ไทยตามสัญญา ช่วงจังหวะนี้ มุเนะทสึกุ สะโตะมิ (Munetsugu Satomi) ใช้ความสามารถด้านภาษาฝรั่งเศสเข้าทํางานที่ศูนย์บัญชาการกองกําลังฝ่ายใต้ที่ไซ่ง่อน(โฮจิมินห์ในปัจจุบัน)ปฏิบัติภารกิจให้กับกระทรวงการต่างประเทศในตําแหน่งคณะกรรมการกําหนดอาณาเขตไทย อินโดจีน